Een windvlaag raast over de weidse, vlakke velden en brengt de geur van vochtige aarde en zilte Noordzeelucht met zich mee - en plotseling lijkt het alsof het licht zelf de kleur wordt. Wie naar de Nederlandse schilderkunst kijkt, beseft meteen dat het licht hier de ware hoofdrolspeler is. Anders dan in het zonovergoten Italië, waar renaissancekunstenaars drama zochten in marmer en fresco's, viert Nederland het alledaagse, het onspectaculaire, het leven in zijn stille nuances. In Vermeers schilderijen bijvoorbeeld, waarin een zonnestraal door een raam valt en danst op een melkbus, wordt het onzichtbare zichtbaar: stilte, concentratie, een moment dat eeuwig lijkt te duren. De Nederlanders begrepen hoe ze het onzegbare in kleur konden vangen - niet met pathos, maar met een bijna wetenschappelijke nieuwsgierigheid naar wat het oog werkelijk ziet.



Eén blik op Rembrandts zelfportretten en je kunt het ruwe canvas onder je vingertoppen bijna voelen. Zijn penseelstreken zijn als sporen van een leven dat niet bang is om zelfs de schaduwen te laten zien. Terwijl de Franse impressionisten later de vluchtigheid van het moment opzochten, waren het de Hollandse meesters die het samenspel van licht en donker, van glans en ondoorzichtigheid, al veel eerder in olieverf vastlegden. Rembrandt, maar ook Frans Hals, Jan Steen of Judith Leyster - allemaal schilderden ze niet alleen gezichten, maar ook personages, niet alleen scènes, maar hele verhalen, gevangen in één levendig moment. En dan is er nog de stille revolutie van de prentkunst: De fijne etsen van een Hercules Segers, wiens surrealistische landschappen vandaag de dag nog steeds worden gezien als voorbodes van moderniteit, of de meesterlijke kopergravures van Rembrandt, die hele werelden creëerde met slechts een paar lijnen.



Maar Nederlandse kunst is meer dan alleen de Gouden Eeuw. Wie vandaag de dag door Amsterdam wandelt, zal de koele helderheid van Mondriaan tegenkomen, wiens composities van lijnen en primaire kleuren een echo lijken van de eindeloze grachten en velden - teruggebracht tot de essentie, maar toch vol ritme. De fotografie, van Ed van der Elsken tot Rineke Dijkstra, vangt het leven op straat, op het strand, in de gezichten van de mensen - direct, eerlijk, soms onbarmhartig. En steeds weer verschijnt dat speciale licht dat Nederland zo uniek maakt: een licht dat niet verblindt, maar onthult. Als je naar een kunstdruk uit Nederland kijkt, houd je niet alleen een foto in je handen, maar ook een stukje sfeer, een zuchtje wind, een regendruppel op vensterglas - en misschien zelfs een moment van eeuwigheid.